Bandeau
L’Essaillon
« Entre la Tourre et lou Crapoun,
I a moun païs, qu’ei Sederoun »
Alfred Bonnefoy-Debaïs

Etudier, préserver et faire connaître le Patrimoine Historique, Naturel et Culturel de Séderon et de sa Région

Lou Trepoun 52
Lou Vot de Sederoun
(seguido)
Article mis en ligne le 13 août 2015

par BONNEFOY DEBAÏS Alfred

1e partie
Lire la traduction de Suzanne JOUVE

Vequi que dins lou round dous ome se presènton ; an quita blodo e courset emai la camiso, e n’an garda que si braio. A li vèire ansindo mita-nus, emé si largi pitre pelous que souloumbron dos foutralasso de pousso, que farien lingueto à mai que d’uno parisenco, pecaire ! emé si bras sihouna de veno tendudo, sis espalo carrado e si còu de brau ; emé si caro brounzido, curbecelado de péu negre, e sis iue beluguejant que regardon dre davans éli, es eisa de recounèisse li felen di vièi Galés, nòstis àvi valerous, que sus terro n’aprehendien que lou tron de Diéu.

Vès-lèi que s’avançon l’un vers l’autre, se tocon la man, s’agachon amistousamen, car se counèisson, se sabon tant l’un que l’autre voulountous e, tant l’un que l’autre emé l’espèr de vincre, s’aproumeton que la lucho sara leialo : i’aura ges de cop traite, i’aura que la forço contro la forço, l’adrèisso contro l’adrèisso, aco’s entendu ; tant-miés pèr aquéu qu’aura teta lou meiour la.

Tout-d’un-tèms se recuelon d’un pas, adeja sis iue s’aferounon, soun sang ersejo en éli, vènon de se mesura de visto ; e, coume dous tau l’un contro l’autre s’avançon e s’agaton ; un moumen s’assajon e bravamen, en li vesènt faire, dirias que jogon. Mai esperas que fagon usanço de si forço e di si couquinarié, esperas que agon fini de se tasta, esperas que li voues dis ome e subre-tout di femo que formon lou ciéucle se fagon ausi : oh ! alor li veirès s’enredi sus si boutèu, li nèr souto sa pèu tiblaran, si veno regounflaran de sang, tout soun èstre tresanara souto li voues dòu femelan.

Tenès, li vaqui que s’escaufon, se sarron, s’esquichon, s’arrapon mai ; si man en petant sus si cadeno ié laisson de placo roujo ; espalo contre espalo, cap contro cap, si bras s’amarinon, se ligon, s’encadenon entour de si costo : touti li ruso soun aro messo en mouvemen ; si ped s’escarton, si cambo se planton, si cors s’amoulounon, s’estiron, se torson, se bestorson, s’ausson e s’enredisson ; li taloun se planton, lis artèu mordon la terro, se vèi que d’esfors e s’ausis que d’alen. Li gent que soun vengu li vèire boulegon pas, soun clavela, espanta d’un jo mounte l’adrèisso e la forço animon lou courage ; e cadun, engouli dins la lucho, en dedins d’éu seguis e fai li mémis esfors di luchaire : es milo amo que luchon em’ aquéli dous ome.

Ai ! dequ’es touto aquelo rumour de voues umano ! Tout l’enrestage di tèsto que formon lou round a boulega : Ai ! l’un di dous ome vèn d’auboura l’autre e ié fai perdre terro ; lou tèn sus soun pitre tibla ; soun mentoun entre si dos pousso, si bras coume de redorto nousa à si ren, lou plego e l’estènd au sòu sus la cadeno, si dos espalo toucant l’erbo dòu prat. Uno trounado de picamen de man saludon lou vincèire que trais sa blodo sus sis espalo susarello, esperant un autre ome. Ansin duro la lucho tant que i’a d’ome fort.

La joio es un foulard de sedo, que lou gagnaire envirouno à soun còu e lou porto tant que duro lou vot. Se fai pièi la lucho di miech-ome, pèr empura la jouvènço e l’adraia au noble e valent jo de la lucho, que, sènso lis ameichanti, rénd lis ome fort e courajous, e lis apren à pas cregne soun parié.

Après la lucho se fai tard, lis oumbro s’alongon, lou soulèu jougarié proun voulountié encaro quàuquis ouro emé li gènt de Sederoun, mai apereilai dins de liùnchi countrado i’a d’àutri pople que l’espéron, e éu lou grand soulèu que marco lis ouro n’a jamai fauta ; majestous, d’à ras li baus de Peiroulet, un darrié cop nous esbarlugo de sa lus esbléugissènto, e plan-planet trecolo darrie la mountagno.

Entre niuech e jour, dòu tèms que lis estello cargon si vièsti d’argent, lou mounde l’aprouficho pèr soupa. Aqueste vèspre li pu paure dòu païs manjon uno galino e bevon un cop de vin pur.

A nòu ouro de sero, tourna-mai tout lou pople es deforo ; tòuti li fenèstro soun eiluminado, e tant fai clar dins la carriero que veirias uno espinglo au sòu. Tout lou monde camino de-vers la plaço de la Planeto, ounte se tèn lou bal. Adeja li menestrié jogon la polka, e dansaire e dansarello, vague de sauta e de vira ’n cacalejant.

Li gènt di parèu que danson soun aqui seta sus de banc qu’enrodon lou bal.

Vequi Louviset, lou gagnaire de la brido, que s’avanço sourrisènt vers la Poulounio de Babèu, qu’es bèn la pu gènto drolo dòu païs, e qu’es assetado contro sa maire.
« Adiéu, Poulounio, dis lou jouine ome, te vène demanda de n’en faire uno emé iéu. »
« Sabes bèn que sabe pas dansa ? ié respond la drolo en lou regardant, li gauto cremesino. »
« Ah ! se n’es qu’aco ! faras coume iéu… Vène, vai, t’aurai lèu apresso ! »
Alor la chato se virant de-vers la Babèu : « Voulès, maire ? ié dis. »
« M’ère bèn dicho, ma drolo, que te leissariéu jamai dansa ; mai, anen, amor que Louviset te vèn demanda, ié pos ana. »
E li dous jouvènt, lou cor plen d’amour suau, la man dins la man, lene coume dous parpaioun, van prene plaço per la quadriho.

A vounge ouro lou bal vai à grand trin, li parèu viron sènso touca lou sòu.
« Tres carto pèr dous sòu ! cridon li marchand de perlino, se gagno touti li cop, creban li vèire ! s’arrouino lou marchand, la carabasso ! quau n’en vòu mai ? »

De tèms en tèms, zi ! za ! pan ! fuson li serpentèu. « Ai ! ai ! » cridon li drolo se sarrant contro si dansaire, que n’aproufichon pèr ié rauba ’n poutoun.
Li paire, li maire emai li rèire, vesènt ansin dansa sis enfant, l’envejo lis aganto, e zòu ! se bouton dòu bal e, ma fisto au rigaudoun ié van quasimen miès que si felen. E tout aquèu pople viro, danso, sauto, entre-mescla dins un boulegadis espetaclous ; s’ausis de cacalas e de brut de poutoun.

Ansin jusquo à la primo-aubo, lou pople s’amuso, beguènt quauque bon cop i dos bouto que mantènon l’ourquèstro.

L’endeman se fai li jo de la sartan, dòu sa, e dis arange que nadon dins uno cournudo d’aigo, d’ounte li drole, emé li dènt, fau que li pessugon e li daveron foro bachas ; vesès d’eici li galant chauchabus que fan li targaire pèr aganta lis arange boulegadis e cabussié.

Se fai pièi lou tour dòu pastre, ounte soul li pastourèu podon ié prene part. Pèr fa lou tour dòu pastre, lou targaire pren un bastoun de routo, mai forço soulide, sa man gaucho lou tenènt à la cimo e sa drecho tenènt lou pège à ras de terro ; ansin fau que se plegue vers lou sòu, soun esquino fasènt l’arcèu, e que tout soun cors passe souto sa man drecho, sènso touca la terro e sènso leissa escapa lou bastoun.
A-n-aqéu jo li pastre ié vénon de liuen, car pèr éli es un ounour de pourta la joio à soun mas. Cadet, lou pastourèu d’en Baïs, un brave tèms avié gagna lou coulas emé l’esquerlo argentado.
Aro anen vèire lou jo de bocho. La partido se fai toujour à sièis, tres jougaire de chasque las ; se jogo sus la routo de Saut, entre la Crous e Rivaino, lou vièi castèu de noste bon segnour de Sederoun, que mouriguè tant paure, après agué douna soun bèn à la pauriho.
Se vesias quent abord de mounde i’a sus la routo pèr vèire la partido ! Es que, encuei, es li pu fort de l’endré que jogon ; li tiraire te vous lèvon uno bocho en plaço que ié vesès que de blu ; e li pountaire, sèmblo que menon si bocho em’un courdèu.

Un an, li jougaire aguènt gagna chascun uno mancho, fasien la bello, à quinge poun ; vous atrouvarès qu’èron arriba quatorge à quatorge, e que tòuti avien jouga si bocho, mens l’Amadiéu que n’i’en soubravo encaro uno, e falié que levèsse un poun quàsi tetoun vo perdre la partido. De pounta noun ié falié pensa, estramba qu’éro lou jo pèr tòuti li bocho jougado, e, quand me parlas di causo ! Per tira, i’avié-ti pas uno platano empacharello ?
« An ! ié cridèron si dous sòci, coste que coste, fau que la lèves, Madiéu ? »
« La levarai proun, emai que me garés dòu jo aquéli foutrau de platano. »
« Tout dòu jo ! tout dòu jo ! cridèron lis autre en risènt. »
« I’a ni platano ni rèn que tèngue, venguè lou Paule, en s’aprouchant de l’aubre ; tè ! fai passa ta bocho aqui entre aquéli dos branco : lou cop sara que plus bèu, zòu ! que tout Sederoun nous regardo… »
Em’acò l’Amadiéu, aguènt fa sauta dous o tres cop sa bocho dins sa man pèr bèn la souspesa, prenguè soun briéu, faguè si tres pas brandant lou bras coume se semenavo, e pan ! la largè ’n l’èr. La bocho en virant passé just dins l’esclargiero entre li dos branco de l’aubre e venguè resta en plaço aquelo que tenié lou le.
Aqui i’aguè un brave tabassa de man ! Jamai de memòri d’ome s’èro vist un cop parié.

(a segui)

A. BONOFÉ DEBAÏS